Początki kowalstwa na ziemiach polskich datuje się na około 700 rok p.n.e., czyli na tzw. okres halsztacki. Pierwsze wyroby żelazne były importowane z południa przez Bramę Morawską. Sytuacja uległa zmianie w kolejnym okresie, tj. okresie lateńskim. Ślady archeologiczne z tego okresu w postaci brył żelaza hutniczego przeznaczonego do dalszej obróbki (tzw. dule) świadczą o zapoczątkowaniu na ziemiach polskich hutnictwa. Rozszerzenie zasięgu działalności hutniczej nastąpiło w okresie rzymskim, czego dowodem są liczne ślady dymarek, czyli pieców służących do wytapiania rudy żelaza. W okresie tym głównym narzędziem pracy kowala były przede wszystkim kleszcze i młotki, a wyrobami przez niego produkowanymi były: miecze, okucia tarcz, groty strzał i oszczepów, strzemiona, wędzidła, ostrogi oraz sprzęty wykorzystywane przez gospodarstwa domowe, które zdobione były ornamentem wytłaczanym za pomocą stempli.

Okres wczesnego średniowiecza przyniósł nowe sposoby wytopu żelaza, do którego używano już nie tylko rudy darninowej, ale również hematytów wydobywanych w Górach Świętokrzyskich. Kowale zajmowali się wówczas wyrobem broni, żelaznych części uprzęży, narzędzi rolniczych i rzemieślniczych oraz przedmiotów codziennego użytku. Warto podkreślić, że w średniowieczu nastąpił podział kowalstwa na wiejskie i miejskie, który utrzymywał się aż do XIX wieku. Kowale miejscy byli bardziej wykwalifikowani i już we wczesnym średniowieczu potrafili wykonywać stal przez nawęglanie miękkiego żelaza, czy też wykonywali zdobienia przy użyciu przecinaka lub punktaka. Stało się tak za sprawą powstawania cechów, w których kształcili się przyszli rzemieślnicy (powstawanie cechów związane było z lokowaniem miast polskich na prawie niemieckim od XIII wieku). W cechach obowiązywał trójstopniowy system kształcenia:

1. „uczeń”,
2. „czeladnik”, który odbywał kilkuletnią praktykę wędrując po innych miastach,
3. „majster” – tytuł ten zdobywana po zdaniu egzaminu polegającego na wykonaniu pod okiem mistrzów cechowych „majstersztyku” i stwierdzeniu, że „czeladnik” w pełni opanował umiejętności zawodowe.

Kowale wiejscy z kolei zajmowali się głównie naprawą lub wyrobem prostych narzędzi rolniczych. Przełomowym momentem dla istniejących kuźni było zastosowanie w XIII – XIV wieku koła wodnego, które umożliwiło produkowanie gotowych wyrobów żelaznych sprzedawanych później ludności wiejskiej.

W okresie renesansu i baroku wiodącymi ośrodkami artystycznymi, w których dokonywano obróbki żelaza były największe polskie miasta, gdzie na potrzeby szlachty, mieszczan i kościoła wykonywano m.in. dekoracyjne kraty, okucia, zamki. Doszło wówczas do rozdziału działalności kowali oraz ślusarzy (tzw. umowa wrocławska), przy czym to właśnie dla ślusarzy został zastrzeżony wyrób przedmiotów bardziej artystycznych (np kraty do okien, balustrady) i precyzyjnych (np śruby, ramy okienne).

Dynamiczny rozwój kowalstwa wiejskiego nastąpił dopiero w 2 połowie XIX wieku i przejawiał się zarówno większym zapotrzebowaniem na przedmioty już wcześniej na wsi używane, jak i tych uważanych dotąd za „luksusowe”, tj. zawiasy, wykładki do zamków zapadkowych, czy też zdobione blachy na dyszlach wozów. Stało się tak przede wszystkim za sprawą przekształcenia się przemysłu hutniczego w wielkoprzemysłowy, dzięki czemu żelazo było tańsze i bardziej dostępne. W związku z powyższym asortyment wyrobów produkowanych przez kowali wiejskich znacznie się powiększył, tzn. oprócz narzędzi rolniczych zaczęto produkować masowo m.in. kraty do okien, zawiasy, klamki, bogato zdobione okucia wozów, świecaki, dymarki do gotowania.

Sytuacja kowali zmieniła się diametralnie w latach 20-tych XX wieku, kiedy to kowale nie wytrzymali konkurencji wyrobów żelaznych produkowanych masowo. Coraz bardziej redukowali oni swoją działalność ograniczając się w głównej mierze do świadczenia usług na rzecz ludności. Sytuacja ta doprowadziła niemalże do zaniku kowalstwa w Polsce. Funkcjonujące obecnie kuźnie są nieliczne i koncentrują się głównie na działalności artystycznej. Produkcja wyrobów artystycznych jest specyficznym rodzajem działalności polegającej na indywidualnym podejściu do wytwarzanych wyrobów nadając im tym samym jedyny i niepowtarzalny charakter.

• Opracowano na podstawie: Reinfuss R. – „Ludowe kowalstwo artystyczne w Polsce”, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983